اولین اذان دربیت المقدس وحضرت بلال

امین الدین « سعیدی ـ سعید افغانی »

بعد از اینکه جنگ های مشهور به الرده در زمان خلافت حضرت ابو بکر صدیق به پایان رسید، سیدنا ابوبکر صدیق نیروی حکومت اسلامی را برای فتح شام به این منطقه گسیل داشت. اما قبل ار رسیدن قوا به شام حضرت ابوبکر صدیق بتاریخ ( 634 میلادی ) به حق رسید و به ابدیت پيوست.
بعد از آن برای تحقق ارمان رسول الله صلی الله علیه وسلم که فتح بیت المقدس بود ، سیدنا عمر (رض) خلیفه دوم مسلمانان ، بدون وقفه ومعطلی ، رهبری جدیدی را برای نیروهای اسلامی تحت زعامت ابو عبیده بن الجراح در شام تعیین نمود. ابو عبیده یکی از قوماندان شهیر ونامدار جهان اسلام بود، او در زمان رسول الله بخصوص درفتح مکه در سال ۶۳۰ میلادی، رهبری چهار سپاه مسلمان را که از چهار جهت وارد مکّه می‌شدند، بر عهده گرفت بود .

  ابو عبیده ( رض) بعد از اینکه در دیار شام مناطق سوریه ، اردن ، فلسطین را فتح کرد، در سال 634 میلادی جنگ را با رومیان آغاز کرد ، که به ابو القدس مشهور شد . زمانیکه ابو عبیده بن جراح (رض) با نیرو های خویش جنوب فلسطین و بیت المقدس در 17 مارس سال 636م به تصرف لشگریان اسلام درآورد ، سپاه خویش را متوقف کرد، از حمله مسلحانه به داخل قعله شهر ،به هدف اینکه ضرری به شهر مقدس نه رسد، واهالی این شهر بخصوص زنان اطفال وموی سفیدن بقتل نرسند، دست کشید وطی نامه ای خطاب به رهبران دینی این شهر نوشت:

 « بنام خداوند بخشنده و مهربان از ابی عبیده بن الجراح به اسقف اهالی ایلیا و ساکنان، سلام درود بر راهروان راه هدایت و مومنان به خداوند و رسول خدا، اما بعد: ما از شما می خواهیم که گواهی دهید که خداوندی جزء خداوند جهان نیست، حضرت محمد فرستاده اوست و تحقق قیامت حتمی است و هیچ شکی در آن نیست و خداوند متعال تمامی مردگان را زنده می کند، شما شاهد آن خواهید بود، ریختن خون شما و تاراج اموال شما بر ما حرام گشته است، چرا که شما براداران ما هستید، اگر چه آن را رد کنید، قومی را پیش شما آورده ام که نسبت به شما برای مرگ شیفته ترند و تا زمانی که مبارزان شما را از دم تیغ نگذرانم دست از شما برنخواهم داشت.»( اتحاف الاخصا، ص: 99.)

به محض اینکه این نامه به دست مسیحیان قدس رسید ترس و وحشت سراسر وجود آنها را فرا گرفت، آنان باز هم تا زمستان در محاصره ماندند به امید اینکه مسلمانان از آنان دست بردارند، ولی صبر مسلمانان بسیار شدیدتر و عظیم تر بود تا اینکه ساکنان این شهر محاصره شده از محاصره به ستوه آمدند ودر نهایت شخصی به نیرو های ابو عبیده بن جراح فرستاد ودرخواست صلح نمودند و خواستار تسلیمی شهر به شکل مسالمت امیز شدند، ولی در این میان سر اسقف های اعظم شهر یک شرط بی سابقه را برای مسلمانان تعیین کردند و آن اینکه خلیفه مسلمانان به قدس بیاید و کلیدهای آن را از آنان تسلیم شود . ابو عبیده بن جراح موضوع را خدمت امیر المومنین گزارش داد ، امیر المومنین عمر ابن خطاب بعد از بحث به صحابه کرام رخت سفر به بیت المدس بست.

 مؤرخین مینویسند حضرت عمر(رض) از باب العمود( باب دمشق ) که بزرگترین دروازه شهر بیت المقدس و کهن ترین آن به شمار می رود وارد شهر بیت المقدس شد . امیر المؤمنین حضرت عمر ( رض) بعد از اینکه به منطقهجابیه رسید معاهده ای را با اسقف قدس شخصاً به امضاء میرساند ودر پی این عهد نامه نه تنها حضرت عمر بلکه قوماندان حربی مسلمانان هریک (عمر و بن عاص و ابوعبیده جراح، خالد بن ولید و معاویه بن ابی‌سفیان) نیز آن را امضاء مینمایند.(الفاروق عمر ، هیکل، جلد1، صفحه 256. ) ،( البدایه و النهایه، ج7، ص57 و طبری، جلد 5، صفحه 1790.)

 اهالی قدس که برای  استقبال حضرت عمر امیر المؤمنین، در میدانی بزرگ روبروی کنیسه قیامت کردآمده بودند و با دیده اعجاب، احترام و عظمت واقعی به آن‌ها نظر می انداختند،به یاد روزگاری می افتادند، روزگاری که رهبران هرقل (هرقل قیصر روم ) و سرداران غرق در طلا و جواهرات رومی به این شهر با ساز وبرگ تشریفات ، ترانه ها ورقص ها ،تشریف می اورند.

 ساکنین این سرزمین تواضع و سادگی این فاتحین بزرگوار را با غرور و تکبر و خودخواهی قوماندانان فراری رومی مقایسه می‌کردند واز آن تعجب میكردند.

مؤرخین می نویسند: حضرت عمر(رض) در حین بازدید ازکلیسای بزرگ شهر (کلیسای قیامت ) بوقت نماز ظهر تصادف یافت ، در همین اثنااسقف شهر قدس به امیر المؤمنین پیشنهاد میکند که نماز ظهر را در این کلیسا بزرگ بجاء ارید .( الفاروق عمر رض، هیکل، ج1، ص258 و حیاة عمر رض، شبلی، ص202. ) (کلیسای قیامت از مهمترین ومشهورترین اماکن تاریخی قدس بوده که در محوطه درون دیوار های قدیمی قدس موقعیت دارد ، این کلیسا یکی ازمهمترین کلیسای های مسیحیان بشمار میرود .این کلیسا را هلن مادر امپراطور کنستنتاین در سال 335 م بالای جلجتا ساخته است همان مکانی که گفته می شود چوب اعدام و به صلیب کشیدن حضرت مسیح در آنجا یافت شده این ساختمان تا 270 سال پابرجا بود،ولی یکبار حریق گردید که بعد ها توسط رئیس دیر عبیدین مودسطی در سال 617 م تجدید بنا گردید )

 مؤرخین می افزایند : پیشنهاد اسقف شهر قدس از جانب امیرالمؤمنین با ابراز تشکرجواب داده شد ، ودر جواب اسقف فرمود :

مسلمانان نیز در آینده به پیروی از او در این کلیسا نماز می‌خوانند و برخلاف مفاد صلح‌نامه مزاحمت برای مسیحیان ایجاد می‌گردد، بنآ امیر المؤ منین در بیرون از کلیسا در ( دروازهء) وردی ان نزدیک (صخره) و دیوار ندبه بر خرابه‌ های هیکل سلیمان نماز ظهر را بجاء می اورد . ( الفاروق عمر رض، هیکل، ج1، ص258 و حیاة عمر رض، شبلی، ص202. )

خواننده محترم !

 رفتار وسنت حضرت عمر رض برای ما مسلمانان درسنامه بزرگی وتاریخی است که وفا با عهد ومیثاق کی می بندند باید عمل نمایند. شما ملاحظه نمودید که رهبران مسیحی از سیدنا عمر می طلبد تا در کلیسای شان آنهم کلیسا بزرگ وتاریخی شان اداء نماز نمایند ، ولی سید نا عمر( رض )تا مبادا مسلمانان با استناد به این عمل، اماکن عبادی مسیحیان ( نصاری ) را مورد تعرض قرار داده و آن را تبدیل به مسجد کنند، از اداء کردن نماز در کلیسا ابا و امتناع ورزید.ودرخارج کلیسا آنهم درتقریبآ 3 متری آن محل را برای ادای نماز انتخاب می نمایند.

مورخین می افزایند : این محل را سیدنا عمر با دست های مبارک خویش جاروب نموده  و خس و خاشاک و زباله‌ها را با دست خود پاک می نمایند ، و همراهان او نیز به همین شکل برای پاک کردن و جاروب کردن با امیر المؤمنین مصروف پاکاری میگردند.

اسقف قدس، وسایر حاضرین ومستقبلین می بینندکه امیر المؤمنین وهئیات همراهان شان  هر یک ابوعبیده و سعد بن وقاص و خالد بن ولید و شُرَحْبیل و معاویه با چه شوق وتواضع مصروف پاکاری محلی برای مسجد خویش هستند .(حیاة عمر ، شبلی، ص205 و الفاروق عمر رض، هیکل، ج1، ص263. )

مسجد حضرت عمر (رض) در بیت المقدس روبروی کنیسه قیامت آنهم تقریبا درسه متری آن واقع است ، این مسجد را پسر صلاح الدین ایوبی در سال 1216 میلادی به یاد حضرت عمر (رض) خلیفه دوم اسلام بطور اساسی بناء نمود .

امیر المومنین حضرت عمر (رض) بعد ازمذاکرات از صفروینوس  سر اسقف کلیسا می خواهد  تا او را به مسجد الاقصی همراهی کند.

 زمانیکه حضرت عمر به مسجد الاقصی وارد شد. صدای با عظمت الله اکبر راسر داد و گفت:« این همان مسجدی است که رسول الله آن را برای ما توصیف کرده بود.»

مؤرخین می افزایند : در این میان حضرت بلال بن رباح هم حضرت عمر را همراهی میگرد، به مجرد که امیرالمومنین به مسجد اقصی میرسد روی خویش را به حضرت بلال نموده ومیگوید یا بلال آذان بگوید، میگویند در میان حضرت بلال گفتن آذان معذرت می خواهد، ومی فرماید بعد از رحلت رسول الله صلی الله علیه وسلم آذان نه گفته است ، ولی در مقابل حضرت عمر امیر المومنین به دادن اذان اصرار ورزید. بناً حضرت بلال در حویلی مسجد اقصی ایستاد وبا صدای دلنشین صدای الله اکبر را بلند نمود وخاطرات فتح مکه را در اذهان صحابه زنده ساخت .

حضرت بلال با صدای آذان الله اکبر اعلام داشت: که مسجد الحرام و مسجد النبی و مسجد الاقصی یکی هستند و بعد مسافت و اشغال هرگز آنها را از همدیگر جدا ساخته نمی تواند. میگویند زمانیکه حضرت بلال به «اشهد ان محمدا رسول الله»رسید ، بغض گلویش را فشرد و مسلمانان به خاطر شیفتگی شان به حضرت محمد مصطفی (ص) گریستند و او نتوانست آذان را به پایان برساند.این است محبت صحابه ویاران رسول الله با پغیمبر خویش . (مزید معلومات مراجعه شود : دوره عمر: تحقیق نقدی، مجلة الحکمة، ص: 88 و مجموعه اسناد سیاسی دوره پیامبر و خلفای راشدین، ص: 494.)

 بلال بن رباح، مؤذن رسول الله بود. ( حضرت بلال اصل طبعه حبشی - اتیوپی امروز است. او غلام امیه پسر خلف بود، وبعد از اینکه به دین مقدس اسلام مشرف شد مورد آزار وشکنجه آمیه قرار گرفت. که در نهایت حضرت ابوبکر رضی الله عنه او را خرید و آزاد کرد. )

حضرت بلال مؤذن پیامبر اسلام محمد صلی الله علیه وسلم در سفر و حضر با آنحضرت حضور داشت و در بیشتر جنگ های پیامبر صلی الله علیه وسلم شرکت نموده است . وطوریکه که گفتیم حضرت بلال بعد از رحلت پیامبرصلی الله علیه وسلم حاضر نشد آذان بگوید، و میگفت به هرجایى که مینگرم پیامبر صلى الله علیه و سلم را بیاد میاورم که برایش بسیار سخت میگذشت. لذا به شام هجرت نمود و در سن شصت و سه سالگی در سال بیستم هجری در گذشت. ( تهذیب الکمال، جلد ۴، صفحه ۲۹۰٫) مدفن او، در قبرستان «باب الصغیر» در شهر دمشق در کشور سوریه مشهور است.

مورخین می افزایند :

حضرت بلال صرف دو بار پس از وفات پیامبر صلى  علیه و سلم آذان گفته است، آنهم پس از اینکه از سفرش به مدینه بازگشت و آذان گفت، و آذانش سبب شد مردم دوران پیامبر صلى الله علیه و سلم را بیاد بیاورند و گریان کنان به خارج از خانه های شان و کوچه ها ریختند !وبار دیگر درفتح قُدس شریف بود.

امیرالمؤمنین حضرت عمر (رض) در مدت ده روز(الفتوحات الاسلامیه، صفحه 54. ) اقامت خویش در (ایلیا = قدس) بر اجرای مفاد صلح‌نامه شخصاً نظارت کرده. و از حیث اداره کردن، فلسطین را به دوولایت تقسیم نموده (الکامل، جلد2، صفحه 501. ) ومرکز یک ولایت را قدس قرار داده و عَلقَمه بن مُجَزِّز را بحیث والی آن ولایت منصوب می نماید . وولایت دیگری را شهر «رَمَله» (الکامل، جلد 2، صفحه 501. )   قرار داده و علقمه بن حکیم را به حیث  والی آن منصوب کرد . و عمرو بن عاص و شُرَحبیل را به سمت فرماندهان نظامی برای سپاه مستقر در فلسطین منصوب نمود وسایر قوماندان حربی را به محل مأموریت خویش در جبهه شرقی و در جبهه شمالی دوباره باز می‌ گرداند و ابوعبیده را در دمشق و حمص و خالد بن ولید رادر قِنَّسرین مسئول اجرای دقیق مفاد صلح‌نامه‌ها و گسترش عدالت اسلامی قرار می‌دهد،و در آخر ربیع‌الاخر سال شانزدهم هجری امیرالمؤمنین از منطقهء  فلسطین دوباره به شهر مدینه منوره  برمی‌ گردد.

و جزاکم الله خیراً

امین الدین « سعیدی ـ سعید افغانی » ماه جنوری ٢٠١٩
مسجد حضرت عمر روبروی کنیسه قیامت   بیت المقدس